Geschiedenis van de kruisweg
Een reisverslag uit 384 van de Spaanse non Egeria vormt de oudste bron voor de praktijk om in Jeruzalem de etappes te volgen van de weg die Jezus met het kruis aflegde van het paleis van Pilatus naar de heuvel Golgota. Egeria beschrijft nauwkeurig wat zij ziet en wat haar daaraan opvalt. Op de halteplaatsen van deze bedevaart, aanvankelijk slechts gemarkeerd door eenvoudige inscripties, verrezen later kapellen.
Terugkerende kruisvaarders introduceerden het gebruik in Europa. Ook de Franciscanen zagen het als hun missie deze vorm van devotie te stimuleren. Zo verschenen in steeds meer parochiekerken reeksen schilderingen van momenten op de kruisweg. De onderwerpen en het aantal (van 5 tot 43) varieerden aanvankelijk. Geleidelijk kristalliseerde zich een reeks van veertien staties uit. Negen daarvan zijn ontleend aan het bijbelse lijdensverhaal en vijf vinden hun oorsprong in de volkstraditie (Jezus ontmoet zijn moeder, Veronica droogt het aangezicht van Jezus af en Jezus die tot driemaal toe onder het kruis bezwijkt). De reeks die aanvankelijk begon met de opname van het kruis en eindigde met de dood aan het kruis was inmiddels al met twee staties uitgebreid: kruisafname en graflegging. Om uitdrukking te geven aan de intrinsieke en geheimenisvolle verbinding van dood en (nieuw) leven komt in de 20ste eeuw het gebruik op een vijftiende statie toe te voegen: opstanding.
Het maken van een meditatieve rondgang langs de staties vindt vaak plaats op de vrijdagen in de veertig dagen van voorbereiding op Pasen en met name op Goede Vrijdag. Daarbij worden fragmenten uit het lijdensverhaal gebruikt, evenals korte gebeden en overwegingen die het lijden van Jezus verbinden met eigentijdse vormen van lijden. Art Stations of the Cross doorbreekt de begrenzing van het kerkgebouw en brengt de pelgrimage terug naar de straat.
tekst: Klaas Holwerda
Kunst – passie – compassie – gerechtigheid
Art Stations of the Cross is een hedendaagse pelgrimage in het hart van Amsterdam (2019), een van de drukste kruispunten van onze planeet. Deze tocht langs 14 halteplaatsen biedt een moderne herbeleving van een eeuwenoude liturgische traditie, waarin toonaangevende kunstenaars een eigentijdse reflectie geven op de lijdensweg van Jezus. Geïnitieerd door professor Aaron Rosen en ds. Catriona Laing vond de statiegang eerder plaats in Londen (2016), in Washington D.C. (2017) en in Manhattan New York (2018).
Art Stations of the Cross zoomt in op Amsterdam als waterstad met zijn haven, het IJ en de grachten die de stad doorkruisen. De schutspatroon van de stad is van oudsher St. Nicolaas, de beschermheilige van de zeevarenden. Het is dan ook niet toevallig dat de route van de staties begint in de Sint Nicolaasbasiliek en eindigt in de Oude Kerk, de oude Sint Nicolaaskerk. Het water verleent onze hoofdstad zijn grote schoonheid, maar het kan ook – net als in de Bijbel – voor het kwaad staan. Dat kwaad, uitgebroed achter statige grachtengevels en uitgevoerd in donkere steegjes, heeft veel leed teweeggebracht in de levens van de mensen die het overkwam. Het is dit lijden in verleden en heden dat we in de Staties willen verbinden met de zware kruisweg van Jezus, van zijn veroordeling tot Golgota en zijn graf.
Het water dat door Amsterdams aderen stroomt staat in de kunstwerken symbool voor de waterproblematiek van onze wereld. Een aantal werken stellen het lot van vluchtelingen aan de orde voor wie water een levensbedreigende barrière vormde. Andere werken verbinden het water met de kaalslag van de oceanen, het plastic dat de wereldzeeën vergiftigt of de dreiging van het rijzende water en oprukkende tsunami’s. Of met de slavernij en de wereldhandel waarin de hebzucht maar al te vaak de toon aangaf. Hetzelfde geldt voor trafficking en de seksindustrie. Dit is de kant van de wereld die we met Art Stations of the Cross dichtbij willen halen, zodat we ons er opnieuw toe kunnen verhouden.
Voor ons staat de route langs de staties als weg van bezinning en inkeer voorop. Wij hopen dat u als bezoeker als een pelgrim op pad gaat, op zoek naar medemenselijkheid en compassie, op zoek naar meer, naar meer liefde en meer God. Pelgrims gaan op stap zonder dat zij weten wat hun te wachten staat. Ze laten zich verrassen, staan open voor nieuwe inzichten en correctie, ontvangen genade. De staties confronteren ons met het lijden van Jezus en onze medemens. Het is onze hoop dat u zich wilt laten stilzetten om zo tot uzelf te komen en uw hart te laten spreken. Die rust hebben we hard nodig in onze informatiezieke wereld. Neem de tijd om de kunstwerken op u in te laten werken. Kijken naar kunst vraagt sowieso tijd en is van nature meditatief.
Tegelijkertijd wordt in deze pelgrimage juist door de confrontatie met de heftigheid van de stad ook tot bewogenheid aangezet. De weg van Jezus was immers ten diepste een antwoord op de vraag: kan de wereld mij wat schelen? De statiegang is dan ook niet een exclusief kerkelijk gebeuren, zoals vanouds gebruikelijk in Europa, maar een Via Dolorosa langs veertien zowel seculiere als religieuze locaties in de binnenstad, waar bezielde kunst wordt getoond die wortelt in christelijke maar ook andere inspiratiebronnen. We hebben immers allen onze menselijkheid en medemenselijkheid gemeen, wat betekent dat we elkaar kunnen herkennen en aanvullen.
Nog altijd weet Jezus velen te inspireren, ongeacht hun achtergrond. Regelmatig horen wij in de evangeliën dat Jezus ‘met ontferming bewogen’ was. Barmhartigheid is niet alleen zien, maar iets tot in je binnenste voelen, meemaken, en dan de neiging voelen opkomen om bij te dragen aan verzachting van het leed. Een proces van onbevangen goedheid dat, eenmaal in gang gezet, zijn eigen waarachtigheid kent.
Wij hopen dat Art Stations of the Cross u een betekenisvolle ervaring mag bieden. Laat u op artistiek, moreel en geestelijk gebied uitdagen, verrassen en raken.
tekst: Marleen Hengelaar en Anikó Ouweneel