Kruisweg van Wasili Wasin
Het werk van de uit de Oeral afkomstige kunstenaar Wasili Wasin is moderne beeldhouwkunst en klassieke icoonschilderkunst ineen. Uit lindenhout gesneden panelen voegt hij samen en bewerkt deze vervolgens door structuren die het hout van zichzelf al heeft te accentueren en te beschilderen met technieken en materialen van de icoonschilderkunst, zoals vislijm, krijtpoeder, pigment, tempera, olieverf en bladgoud.
In zijn Kruisweg (Way of the Cross) valt het bijbelse lijdensverhaal van Jezus in een enkele oogopslag te herkennen. En toch is het niet wat het lijkt. Naarmate je er langer naar kijkt, ga je er steeds meer in zien. Het is geen eenduidig beeld. Veeleer gelaagd, zoals ook de verf in vele lagen is aangebracht.
We zien een groep mensen. Een groep omstanders lijkt het. En we zien Jezus zijn kruis dragen. Met drie bouten zijn ze aan elkaar vastgeklonken: de omstanders en de man onder het kruis. Maar tegelijk lijkt er een grote afstand tussen de groep en die ene. Alsof ze getuige zijn van iets wat hun bevattingsvermogen te boven gaat, van iets waarmee ze vooralsnog geen verbinding kunnen maken.
De man onder het kruis gaat niet onder het gewicht van het kruis gebogen, zoals in de klassieke staties uit de kruiswegtraditie, waarin hij tot driemaal toe onder het kruis valt. Hij lijkt veeleer te zweven, de voeten los van de grond. Alsof hij aan de groep voorbijgaat en hen vooruit is.
En opvallend: zijn gestalte is volledig glad gepolijst en zijn kleed leliewit, evenals zijn handen, zijn hoofdbedekking en zijn gelaat. Als er al iets verwijst naar zijn lijden en zijn wonden, dan is dat het roodgekleurde kruis.
Verbeeldt dat witte kleed misschien de lijkwade? Of eerder nog het opstandingstenue, het ongeschapen licht waarin hij in het bijbelse verhaal al even oplichtte boven op de berg van de verheerlijking? Een beeld van een gelouterd menszijn waar wij nog enkel naar tasten?
Heeft de kunstenaar zich misschien laten inspireren door het evangelie naar Markus? Ook daar is de lijdensweg van Jezus niet wat het lijkt, getuige de leeswijzer die de evangelist al vroegtijdig meerdere keren in zijn verhaal afgeeft. Wat een deceptie of mislukking lijkt, onderstreept met veel hoon en spot, is dat voor Markus niet. Wie angstvallig aan het eigen leven vasthoudt, zal het juist verliezen, zo laat hij zien. En omgekeerd: juist wie het leven kan loslaten, zal het ontvangen. Zo bezien is de weg van Jezus juist geen ontluisterende afgang en geen zaak van verlies. Groot is wie zich klein maakt en dienstbaar aan anderen.
Dat roept nog een andere vraag op: verwijst het rode kruis in de icoon naar het rood van bloed en wonden of juist naar het vuur van de Geest dat de opgestane voortstuwt alsof het kruis hem veeleer vleugels geeft?
Kijken we naar de groep, dan zien we mensen die dicht op elkaar gepakt staan en tegelijk ook iets uitstralen van ieder voor zich. Herkennen we er gestalten in van het lijdenstoneel, de verschillende omstanders die ook Markus met maar enkele penseelstreken oproept en uittekent?
Twee vrouwen staan ertussen. Beide met een aureool, net als de man onder het kruis. De ene houdt een schaaltje olie in haar hand, als om een dood gewaande Jezus te balsemen. De tweede pinkt met haar hand haar tranen weg.
Zien we een hogepriester die stram en onbewogen op zijn staf rust, zoals de oudste zoon in het schilderij van Rembrandt bij de gelijkenis van de verloren zoon? Zien we iemand die zijn hand op het hart drukt? Zien we, bijna links, Petrus met de haan: met de olie het enige rood buiten het kruis? En is de gestalte helemaal links, die zich afkeert en de man onder het kruis de rug lijkt toe te keren, misschien Judas?
En wie is dan die zevende, bijna achteraf en amper meer dan een schim? Is het misschien de jongeman die bij de arrestatie van Jezus naakt wegvlucht, de nacht in? Of biedt deze gestalte juist ruimte om onszelf altijd wel in een van de gestalten uit de groep te herkennen?